Ból głowy jest najczęstszym problemem, z którym pacjenci zgłaszają się do poradni neurologicznych. Wśród zdiagnozowanych przypadków drugim pod względem częstotliwości występowania jest migrenowy ból głowy. Problem dotyczy nie tylko osób dorosłych, ale często dotyka również dzieci. Jakie są objawy odróżniające zwykły ból głowy od migrenowego? Co jest jego przyczyną i jakie są dostępne metody leczenia?
Jak wiele osób choruje na migrenę?
Pomimo tego, że ból głowy jest bardzo uciążliwą dolegliwością, uniemożliwiającą normalne funkcjonowanie, pacjenci często bagatelizują ten objaw i odwlekają wizytę u lekarza. Według danych statystycznych problem dotyczy ok. 30% społeczeństwa, z czego rokrocznie na migrenę zapada ponad 2 razy więcej kobiet niż mężczyzn. Największy odsetek przypadków migreny płci żeńskiej występuje we wczesnym wieku dorosłym, a następnie maleje w okresie po menopauzalnym. Ok. 33% pacjentów boryka się z napadami migreny więcej niż raz w miesiącu, co ma znaczący wpływ na obniżenie jakości ich życia. Na migrenowe bóle głowy cierpi ok. 5% dzieci. Schorzenie ma często charakter dziedziczny i pojawia się u następnych pokoleń.
Objawy migreny
Migrena bywa najczęściej kojarzona z klasycznym bólem głowy, jednak istnieje wiele objawów, które powinny wzbudzić niepokój i zmotywować do skontaktowania się z lekarzem. Przede wszystkim migrenowe bóle głowy mają charakter nawracających ataków, mogących trwać od 4. godzin do nawet 3. dni w przypadku braku leczenia, gdy jest ono nieprawidłowe lub nieskuteczne. Ból głowy najczęściej opisywany jest przez pacjentów jako jednostronny, pulsujący, wysoko uciążliwy. Charakterystyczną cechą jest również jego nasilanie się podczas wykonywania aktywności fizycznej. Najczęstszymi objawami współtowarzyszącymi są nudności i wymioty, a także wrażliwość na światło (fotofobia) oraz nasilanie się ataku w przypadku kontaktu z głośnymi dźwiękami (fonofobia). Wśród wyjątkowo uciążliwych objawów można wyróżnić silny ból za gałką oczną oraz dużą tkliwość. Napadowi migreny mogą towarzyszyć także silne zaburzenia nastroju połączone z lękiem i depresją. Podczas ataku pacjenci najlepiej czują się w cichych i zaciemnionych pomieszczeniach. Taki opis kliniczny jest nazywany migreną bez aury i dotyczy 80% chorych.
U około 20% wszystkich przypadków pojawia się tzw. migrena z aurą. Aura to charakterystyczna grupa objawów neurologicznych, której przyczyną jest tymczasowe, przemijające niedokrwienie kory mózgu. Manifestuje się poprzez dysfunkcję wzroku, mroczki, mogące prowadzić nawet do okresowego zaniewidzenia lub zaburzenia mowy, a rzadziej mają związek z zaburzeniami czucia czy mrowieniem, szczególnie w okolicy twarzy. Aura jest zwiastunem nadchodzącej migreny i trwa zazwyczaj ok. 15 minut przed pojawieniem się bólu głowy.
Prawidłowe rozpoznanie migreny zapewni tylko odpowiednio zebrany, szczegółowy wywiad z pacjentem, umożliwiając jednocześnie odróżnienie migreny od innych schorzeń. Podczas diagnozowania należy zachować szczególną ostrożność i wykluczyć między innymi udar, guzy mózgu czy obecność stanu zapalnego naczyń mózgowych, szczególnie, jeśli pacjent cierpi na dodatkowe jednostki chorobowe. Ze względu na to, że migrena ma charakter choroby neurologicznej, zawsze konieczne jest wykonanie diagnostyki różnicowej w postaci tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego czy badania przepływu krwi przez naczynia krwionośne w mózgu ze względu na podobieństwo objawów do symptomów towarzyszących krwotokowi podpajęczynówkowemu, niedokrwieniu mózgu lub tętniakom. Ból głowy o podobnym charakterze do migrenowego może być również związany z zapaleniem opon mózgowo- rdzeniowych, zatok przynosowych czy stanu zapalnego zębów, dlatego wykonanie odpowiednich badań diagnostycznych jest po dokładnie zebranych wywiadzie, kluczowym elementem. Migrena najczęściej ma charakter epizodycznego bólu głowy, jednak jeśli ból głowy trwa powyżej 15. dni w miesiącu przez okres dłuższy niż 3 miesiące i objawy wskazują na migrenę, wtedy przyjmuje ona charakter przewlekły.
Przyczyny migreny
Migrena należy do grupy samoistnych bólów głowy, a jej dokładny mechanizm powstawania nie jest znany. Na wystąpienie napadów migreny może mieć wpływ wiele czynników. Ze względu na mnogość przyczyn jej występowania, stanowi ona bardzo uciążliwy problem społeczny. Do czynników mogących wywołać migrenę należą między innymi stres, zmęczenie czy niewystarczająca ilość snu, a także zmiana klimatu podczas podróży. Istnieje również szeroka gama produktów spożywczych, które mogą powodować występowanie napadu migrenowego, takich jak ciemna czekolada, kakao, nabiał, a także napoje alkoholowe oraz dym tytoniowy. Migrenę może wywołać również hałas, intensywny zapach lub rażące, migoczące oświetlenie.
Czy wiesz że: kobiety cierpią z powodu migreny cztery raz częściej niż mężczyźni?
Szansa na pojawienie się migreny jest większa w konkretnych grupach wiekowych. W przypadku dzieci największą ilość nowych zachorowań odnotowuje się w okresie dojrzewania. W ogólnej statystyce większe ryzyko pojawienia się migrenowego bólu głowy mają kobiety, szczególnie w wieku od 35. do 45. roku życia. W przypadku płci żeńskiej, czynnikiem wywołującym atak mogą być hormony, okres około menstruacyjny oraz owulacja. Paradoksalnie przyczyną migreny może być również nadużywanie leków przeciwbólowych, stosowanych przez pacjentów na własną rękę. Wtedy pojawia się polekowy ból głowy, wymagający specjalnego leczenia i jak najszybszej konsultacji ze specjalistą.
Leczenie migreny
Według wiedzy dostępnej na dzień dzisiejszy nie da się całkowicie wyleczyć migreny. Leczenia polega natomiast na zapobieganiu atakom, a w przypadku ich pojawienia się, szybkiego zastosowania skutecznego leczenia, które jest możliwe jedynie po jej prawidłowym zdiagnozowaniu. Pomimo ogromnej uciążliwości objawów, ponad 50% pacjentów stara się pomóc sobie tylko lekami kategorii OTC (ang. over-the-counter drug – leki dostępne bez recepty). Zawierają one w swoim składzie najczęściej paracetamol, metamizol, kwas acetylosalicylowy, ibuprofen, diklofenak, a także preparaty złożone z kodeiną i kofeiną. Niestety brak odpowiedniej diagnozy i nadużywanie tych leków może prowadzić do wielu działań niepożądanych, także do zwiększenia częstotliwości napadów migrenowych. Metody leczenia migreny można podzielić na dwie podstawowe grupy: doraźne i zapobiegawcze.
Zadaniem doraźnych leków przeciwmigrenowych jest zapobieganie tzw. kaskady migrenowej, czyli zespołu objawów współtowarzyszących bólowi głowy, stąd należy je przyjąć na początku ataku. Wśród leków stosowanych doraźnie należy wymienić niesteroidowe leki przeciwzapalne, takie jak ibuprofen, naproksen, diklofenak. Ich podstawowym zadaniem jest przerwanie napadu, zniwelowanie nudności, wymiotów oraz światłowsrtętu i wrażliwości na dźwięki.
Bardzo rzadko w doraźnym leczeniu napadów migreny znajdują również nieselektywne leki przeciwmigrenowe, takie jak ergotamina i dihidyroergotamina. Niewielkie rozpowszechnienie wynika przede wszystkim z braku wystarczających badań i dowodów na ich skuteczność. Są również grupą, która jest przeciwwskazana w leczeniu migreny u dzieci.
Selektywnymi lekami stosowanymi doraźnie w leczeniu migreny są tryptany. Są najbardziej specyficzną grupą leków przeciwmigrenowych. Mechanizm działania polega na bezpośrednim zwężaniu naczyń krwionośnych w mózgu oraz hamowanie stanu zapalnego, spowodowanego przez czynniki neurogenne. W efekcie dochodzi do złagodzenia bólu głowy oraz objawów wegetatywnych w postaci wymiotów. W przypadku ciężkich ataków migreny istnieje możliwość jednoczesnego zastosowania preparatu z grupy tryptanów oraz leku o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym. Dawkę oraz postać farmaceutyczną (tabletki, czopki, iniekcje podskórne) dobiera lekarz w zależności od indywidualnych potrzeb i stanu zdrowia pacjenta.
Jeśli nudności czy wymioty są na tyle silne, że uniemożliwiają przyjęcie doustnego leku, wtedy rozważa się jednoczesne podanie leku przeciwbólowego i przeciwzapalnego z preparatem przeciwwymiotnym. Najczęściej stosuje się metoklopramid czy domperidon, które działają rownież prokinetycznie, pobudzając pracę jelit, a tym samym zwiększając wchłanianie leków przeciwbólowych. Wygodną alternatywę stanowią wcześniej opisane tryptany, posiadające działanie hamujące odruch wymiotny.
Oprócz leczenia doraźnego, istnieją również metody profilaktyczne w terapii migreny, szczególnie u pacjentów, u których migrena ma charakter przewlekły lub pojedynczy atak, mimo leczenia, trwa dłużej niż 10 dni, uniemożliwiając normalne funkcjonowanie pacjenta. W tej grupie można wyróżnić antagonistów receptorów beta-adrenergicznych, takich jak: propranolol i metoprolol, flunaryzynę, należącą do grupy leków przeciwhistaminowych czy topiramat i kwas walproinowy, substancje wchodzące w skład leków przeciwpadaczkowych. Należy jednak pamiętać, że stosowanie każdego z tych leków niesie za sobą ryzyko wystąpienia licznych działań niepożądanych. Wśród skutecznych działań profilaktycznych ogromną uwagę przykłada się do unikania czynników zwiększających ryzyko wystąpienia ataku migrenowego, praktykowanie technik relaksacyjnych oraz prowadzenie zdrowego trybu życia.
Zapamiętaj: Migrena jest zaliczana do jednego z najcięższych rodzajów bólów głowy - najczęściej dotyka osób między 20 a 30 rokiem życia.
Podsumowując, migrenowe bóle głowy stanowią poważny problem społeczny szczególnie ze względu na bagatelizowanie pierwszych objawów. Większość pacjentów korzysta jedynie z leków dostępnych bez recepty niezależnie od rodzaju migreny, odwlekając wizytę u lekarza. Objawy dodatkowe towarzyszące migrenie, takie jak nudności, wymioty czy zaburzenia widzenia, często uniemożliwiają pacjentom normalne funkcjonowanie. Niesteroidowe leki przeciwzapalne przynoszą doraźną ulgę, jednak nie stanowią długotrwałego rozwiązania problemu. Pacjenci powinni zachować czujność i zdrowy rozsądek, a jeśli niepokojące objawy będą się powtarzać zarówno u nich, jak i u najbliższych, w szczególności dzieci, jak najszybciej zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu.