Nieregularny okres – przyczyny i sposoby leczenia

Regularne miesiączkowanie jest wyznacznikiem zdrowia i płodności kobiety, a nieregularny lub spóźniający się okres z reguły wzbudza wśród pań niepokój o stan zdrowia. Tymczasem, nieregularny okres jest bardzo częstym zjawiskiem, dotykającym kobiet w różnym wieku – od etapu dojrzewania, aż do menopauzy. Jakie są przyczyny nieregularnego okresu u kobiet w różnych przedziałach wiekowych? Jakie badania należy wykonać, aby zdiagnozować przyczynę nieregularnych miesiączek?

Co to jest nieregularny okres?

Miesiączka (potocznie nazywana okresem) jest to cyklicznie krwawienie z dróg rodnych, wynikające z fizjologicznego złuszczania się błony śluzowej macicy pod wpływem hormonów. Prawidłowy, regularny cykl miesiączkowy definiowany jest jako miesiączka występująca co 28 +/- 5 dni (co 23 – 33 dni), z obecną owulacją. Nieregularny okres zatem jest to zaburzenie częstotliwości miesiączkowania, przebiegające pod postacią:

wydłużonych cykli miesiączkowych (oligomenorrhea) – miesiączka występuje wówczas co 35- 90 dni lub dłużej, czyli problemem jest zbyt rzadkie miesiączkowanie;
skróconych cykli miesiączkowych (polimenorrhea) – skrócenie cyklu miesiączkowego do mniej niż 22 dni (miesiączki występują częściej niż co 22 dni).

Nieregularne miesiączki są bardzo powszechnym problemem, u którego podłoża mogą leżeć różnorakie przyczyny – zarówno niegroźne i przemijające, jak i poważne stany chorobowe.

Przyczyny nieregularnych miesiączek

Newsletter Medovita - przydatne informacje, dostęp do nowych e-booków przed premierą.

Zapisuję się

Jak już wspomniano, cykl miesiączkowy może ulegać rozregulowaniu z bardzo licznych powodów. Do najczęstszych przyczyn nieregularnych miesiączek zaliczamy:

ciążę – jest to najczęstsza, fizjologiczna przyczyna wtórnego braku miesiączki;
karmienie piersią – wysoki poziom prolaktyny u kobiet karmiących hamuje wydzielanie hormonów przysadki- hormonu luteinizującego (LH) i hormonu folikulotropowego (FSH), które w warunkach fizjologicznych pobudzają owulację (jajeczkowanie). Zablokowanie owulacji skutkuje brakiem miesiączki lub jej nieregularnością, a zjawisko to najbardziej nasilone jest tuż po porodzie. Moment powrotu miesiączki po porodzie, przy karmieniu piersią jest cechą zmienną i może wystąpić od kilku tygodni do nawet kilkunastu miesięcy po porodzie. Należy pamiętać, że nawet przy skąpej i nieregularnej miesiączce w tym okresie może być możliwe ponowne zajście w ciążę;
infekcja – niekiedy zwyczajne przeziębienie może wpływać na przesunięcie terminu miesiączki. Jest to stan przejściowy, ulegający samoistnej normalizacji;
zmiana klimatu, a zwłaszcza strefy czasowej oraz stres i zmęczenie związane z kilkunastogodzinną podróżą mogą powodować przejściową nieregularność miesiączki. Po powrocie z podróży cykl miesiączkowy z reguły ulega samoistnej normalizacji;
styl życia – wbrew pozorom styl życia jest czynnikiem mogącym bardzo silnie zaburzać regularność cykli miesiączkowych. U kobiet narażonych na długotrwały, silny stres lub przewlekły brak snu, bardzo często obserwujemy zaburzenia miesiączkowania pod postacią bardzo znacznego wydłużenia bądź skrócenia cyklu. Wpływ na regularność okresu ma także aktywność fizyczna – nagłe jej zwiększenie i intensywne trenowanie np. do zawodów biegowych, przy wcześniejszym braku aktywności, może zaburzyć owulację i wpłynąć na rozregulowanie cyklu miesiączkowego. Również gwałtowna utrata wagi w krótkim czasie często prowadzi do zaburzeń miesiączkowania;
zaburzenia odżywiania np. anoreksja, bulimia. Regularne miesiączkowanie ściśle związane jest z odpowiednią ilością tkanki tłuszczowej w organizmie, która to jest tkanką bardzo aktywną hormonalnie (zachodzą w niej liczne przemiany metaboliczne). Zarówno jej niedobór, jak i znaczny nadmiar np. w otyłości, może zaburzać cykl miesiączkowy i powodować nieregularność miesiączek, a nawet ich brak;
przedwczesne wygasanie czynności jajników – ustanie funkcji hormonalnej jajników u kobiet przed 40 rokiem życia, wiąże się z przedwczesnym wystąpieniem menopauzy;
zaburzenia hormonalne, takie jak:
– zespół policystycznych jajników,
– choroby tarczycy – zarówno niedoczynność, jak i niedoczynność tarczycy bardzo często może zaburzać regularność cyklu,
– hiperprolaktynemia – nadmiar hormonu prolaktyny powoduje brak owulacji i w konsekwencji nieregularność cykli. Hiperprolaktynemia może być spowodowana guzem przysadki produkującym prolaktynę (nazywanym prolactinoma), nadmiernym stresem czy też być efektem niepożądanym działania leków m.in. psychotropowych;
antykoncepcja hormonalna – tabletki antykoncepcyjne silnie ingerują w gospodarkę hormonalną kobiety i musi upłynąć czas, aby organizm zdążył się do nich przystosować. Po włączeniu antykoncepcji hormonalnej lub po jej odstawieniu miesiączki mogą być nieregularne, ale po kilku miesiącach sytuacja z reguły normalizuje się;
endometrioza – choroba polegająca na obecności błony śluzowej macicy, czyli endometrium, poza jamą macicy np. w jamie brzusznej, na jajnikach lub w pęcherzu moczowym. Poza nieregularnym okresem częstymi objawami endometriozy są bóle brzucha oraz bardzo obfite, bolesne miesiączki;
choroby zapalne przydatków – zapalenie jajników lub jajowodów;
nowotwory narządu rodnego – w bardzo rzadkich przypadkach, nieregularny okres może być jednym z objawów nowotworu np. raka szyjki macicy lub raka trzonu macicy.

W dalszej części artykułu omówiono najczęstsze przyczyny nieregularnych miesiączek u kobiet w poszczególnych przedziałach wiekowych.

Dlaczego okres jest nieregularny?

Do pojawienia się nieregularnego okresu dochodzi na skutek zmiany długości cyklu miesiączkowego pod wpływem różnorodnych czynników. Cykl miesiączkowy kobiety rozpoczyna się od pierwszego dnia miesiączki i kończy ostatniego dnia poprzedzającego kolejną miesiączkę, trwając przeciętnie 28 dni (+/- 5 dni). W przebiegu cyklu wyróżniamy 3 zasadnicze fazy:

faza folikularna – rozpoczyna się wraz z krwawieniem miesiączkowym i trwa do owulacji. Długość trwania fazy folikularnej jest bardzo zmienna i łatwo ulega wahaniom;
owulacja – uwolnienie z jajnika gotowej do zapłodnienia komórki jajowej. Przy cyklach 28 dniowych, owulacja ma miejsce zazwyczaj w połowie cyklu, tj. około 14 dnia cyklu (14 dni przed kolejną miesiączką). Owulacja jest niezbędna, aby mogło dojść do zapłodnienia i poczęcia dziecka. Przy nieregularnych miesiączkach bardzo często cykle są bezowulacyjne – nie dochodzi do uwolnienia komórki jajowej, czyli nie jest możliwe jej połączenie z plemnikiem w jajowodzie, co może prowadzić do trudności z zajściem w ciążę;
faza lutealna – ostatnia faza cyklu rozpoczynająca się po owulacji, ma względnie stałą długość u każdej kobiety i wynosi około 14 dni.

W nieregularnych cyklach to faza folikularna ma różną długość. Występowanie nieregularnych miesiączek, czyli skrócenie lub wydłużenie cyklu zależy zatem od czasu trwania fazy folikularnej, na długość której może wpływać bardzo wiele różnorodnych czynników, omówionych w artykule.

Nieregularny okres u 14- latki

Przyczyny nieregularnych miesiączek u nastolatek są odmienne od przyczyn tego problemu u kobiet dojrzałych. Przez pierwsze 2-3 lata od wystąpienia pierwszej miesiączki, cykle mogą być nieregularne, co objawia się występowaniem krwawień miesiączkowych w różnych odstępach czasu. Ta nieregularność okresu u dziewcząt w okresie dojrzewania wynika z niedojrzałości osi przysadkowo-jajnikowej (poziom hormonów produkowanych przez przysadkę i jajniki jest początkowo niski). Po upływie tego czasu cykl z reguły ulega ustabilizowaniu, a miesiączki zaczynają się pojawiać w równych odstępach czasu, a jeśli tak się nie dzieje, dziewczynka powinna zgłosić się na konsultację ginekologiczną.

Inną przyczyną nieregularnego okresu w wieku nastoletnim może być drastyczne odchudzanie się – młode dziewczęta są szczególnie podatne na wpływ środków masowego przekazu, kreujących wyidealizowany obraz kobiecego ciała. Duże wahania masy ciała oraz gwałtowne jej spadki mogą spowodować rozregulowanie miesiączek, a w skrajnych przypadkach nawet całkowite zahamowanie miesiączkowania.

Nieregularny okres w wieku 20 lat

W wieku 20 lat, po przejściowych zawirowaniach hormonalnych związanych z dojrzewaniem, cykl miesiączkowy powinien być już ustabilizowany i regularny. Jest to czas największej płodności w życiu kobiety, zatem w przypadku diagnostyki różnicowej spóźniającej się miesiączki u tych pacjentek zawsze należy brać pod uwagę możliwość ewentualnej ciąży i powinno się wykluczyć ją bądź potwierdzić przy pomocy testów diagnostycznych (testu ciążowego, USG przezpochwowego lub badania poziomu beta- HCG).

*beta-HCG – gonadotropina kosmówkowa, czyli hormon produkowany przez łożysko. Pomiar jej stężenia we krwi kobiety wykonywany jest w celu potwierdzenia i monitorowania ciąży.

Czy wiesz że: pochodzące z języka greckiego określenie menarche oznacza pierwszą miesiączkę w życiu dziewczyny?

Inną popularną przyczyną nieregularnych miesiączek u kobiet w młodym wieku jest zespół policystycznych jajników (PCOS). Schorzenie to dotyka aż około 15% kobiet w wieku rozrodczym, a u jego podłoża leżą zaburzenia hormonalne. W zespole tym stwierdza się nasiloną produkcję androgenów jajnikowych, co zaburza równowagę hormonalną i powoduje nieregularność miesiączek. Brak regularnego cyklu miesiączkowego prowadzi do problemów z płodnością i trudności z zajściem w ciążę. Poza zaburzeniami miesiączkowania u pacjentek z tym zespołem obserwujemy nadwagę lub otyłość typu centralnego, trądzik, hirsutyzm (nadmierne owłosienie), łysienie, insulinooporność i cukrzycę, W przypadku PCOS w obrazie USG jajników widoczne są liczne, drobne pęcherzyki w jajnikach, przypominające cysty (torbiele), skąd wywodzi się nazwa zespołu (“policystyczne”, “wielotorbielowate).

Nieregularny okres po 40 roku życia

Nagłe wydłużenie bądź skrócenie cyklu miesiączkowego u kobiety po 40 roku życia, która dotychczas miesiączkowała regularnie, najczęściej jest jednym z pierwszych objawów zbliżającej się menopauzy. W tym czasie, zwiastującym menopauzę (nazywanym premenopauzą), miesiączki mogą występować nawet co kilka miesięcy, lub wręcz przeciwnie – pojawiać się co kilkanaście dni. Przyczyną owej nieregularności jest stopniowe wygasanie czynności jajników, które u kobiety w okresie przekwitania produkują coraz mniej żeńskich hormonów płciowych (estrogenów i progesteronu). Zaburzenia równowagi hormonalnej znajdują odzwierciedlenie w pojawiających się w różnych odstępach czasu krwawieniach, aż do całkowitego zaprzestania miesiączkowania. Występowanie nieregularnych miesiączek po 40. roku życia, jeśli wcześniej występowały one regularnie, może wskazywać na przedwczesne wygasanie czynności jajników.

Choć zbliżająca się menopauza jest najczęstszą przyczyną “spóźniania się” okresu u kobiet po 40. roku życia, nie należy jednak zapominać, że przyczyną tego stanu może być również ciąża. Zdolność do zajścia w ciążę jest bardzo zmienna wśród pacjentek w tym wieku i choć to mało prawdopodobne, może się zdarzyć, że za brak miesiączki odpowiada ciąża.

Nieregularny okres a dni płodne

Prawidłowy cykl miesiączkowy wraz z owulacją warunkuje funkcje rozrodcze. U kobiet mających nieregularne cykle, różniące się między sobą długością nawet o kilkanaście dni, o wiele trudniej jest ustalić, kiedy konkretnie wypadają dni płodne. Ustalenie tego przedziału czasu jest bardzo istotne dla par starających się o dziecko, gdyż wówczas istnieje największa szansa na skuteczne zapłodnienie. W wyznaczaniu dni płodnych w przypadku kobiet z nieregularnymi miesiączkami wykorzystywane są takie metody jak:

metoda kalendarzowa – najczęściej wykorzystywana u pacjentek z nieregularnymi cyklami. W tej metodzie pod uwagę brany jest najdłuższy oraz najkrótszy cykl miesiączkowy z ostatnich 6 miesięcy. Określenie dni płodnych polega na odjęciu 18 dni od czasu trwania najkrótszego cyklu (wyznaczamy w ten sposób początek dni płodnych) i odjęciu 11 dni od czasu trwania najdłuższego cyklu (określamy wówczas koniec dni płodnych). Przykładowo, jeżeli w ciągu ostatniego pół roku najkrótszy cykl wynosił 24 dni, a najdłuższy 33 dni, wówczas dni płodne występują w przybliżeniu od 6 (24-18=6) do 22 (33-11=22) dnia cyklu;
obserwacja śluzu szyjkowego – tuż przed owulacją (uwolnieniem komórki jajowej) śluz staje się bardziej przejrzysty i lepki. Zmiana jego właściwości ma na celu ułatwienie plemnikom dotarcia do komórki jajowej. Konsystencja śluzu podczas owulacji bywa porównywana do “białka jaja”, gdyż jest on obfity, przezroczysty i ciągnący się. Po owulacji wygląd śluzu zmienia się- przestaje on być przezroczysty, a staje się biały lub żółtawy;
metoda termiczna – opiera się ona na obserwacji, że podczas owulacji temperatura ciała kobiety wzrasta o około 0,5 ℃. Temperatura powinna być mierzona regularnie od pierwszego dnia cyklu przy użyciu specjalnego termometru owulacyjnego. Miejscami odpowiednimi do pomiaru są jama ustna, pochwa i odbytnica (miejsca pokryte błoną śluzową). Pomiary temperatury powinny być przeprowadzane przed wstaniem z łóżka, po przespaniu minimum 3 h. Dla tej metody dni płodne występują od 4 dnia po wzroście temperatury aż do pojawienia się miesiączki. Trzeba pamiętać, że pomiary temperatury wykonywane podczas infekcji lub po intensywnym wysiłku fizycznym są niemiarodajne ze względu na podwyższenie temperatury z przyczyn innych niż owulacja.

Za zmianę wyglądu śluzu szyjkowego oraz wzrost temperatury podczas owulacji odpowiedzialny jest hormon – progesteron.

Zapamiętaj: Przyczyną nieregularnego okresu w wieku nastoletnim może być drastyczne odchudzanie się - młode dziewczęta są szczególnie podatne na wpływ środków masowego przekazu, kreujących wyidealizowany obraz kobiecego ciała.

Należy podkreślić, że wszystkie powyższe metody mają swoje ograniczenia i mogą okazać się zawodne u niektórych kobiet z nieregularnymi miesiączkami. Aby były wiarygodne, panie muszą prowadzić bardzo wnikliwe obserwacje własnego ciała oraz prowadzić zorganizowany, ustabilizowany tryb życia, gdyż jakiekolwiek zaburzenia rytmu okołodobowego jak np. praca na zmiany, praca w godzinach nocnych mogą zafałszowywać obraz otrzymywanych pomiarów. Zawsze u takich pacjentek zalecana jest konsultacja ginekologiczna w celu weryfikacji przyczyn nieregularnych krwawień i próby normalizacji cyklu miesiączkowego.

Jakie badania należy wykonać przy nieregularnych miesiączkach?

W przypadku występowania nieregularnych miesiączek pacjentka powinna zgłosić się do ginekologa, aby wykryć przyczynę tego zaburzenia. Proces diagnostyczny w każdym przypadku rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu z pacjentką oraz badania ginekologicznego. W wielu przypadkach już na podstawie wywiadu możliwe jest zidentyfikowanie potencjalnej przyczyny nieregularnego okresu np. przebytej w ostatnim czasie infekcji połączonej z antybiotykoterapią. Jeżeli pomimo przeprowadzonego wywiadu i badania, przyczyna nieregularnego okresu pozostaje nieznana, ginekolog może zlecić wykonanie różnorodnych badań dodatkowych. Do najczęstszych badań wykonywanych przy nieregularnych miesiączkach należą:

USG przezpochwowe (transwaginalne) narządu rodnego- pozwala ono na wykluczenie bądź potwierdzenie ciąży a także schorzeń jajników np. PCOS, mogących powodować nieregularne miesiączki;
oznaczenie wskaźnika masy ciała pacjentki – BMI (body mass index)- mówi on nam o tym, czy masa ciała pacjentki znajduje się w normie, czy być może ma ona niedowagę, nadwagę lub otyłość;
morfologia krwi;
badania hormonalne – oznaczenie we krwi poziomu:
– TSH (tyreotropiny),
– hormonów tarczycy (fT3 i fT4),
– prolaktyny,
– testosteronu,
– progesteronu,
– estradiolu,
– hormonu luteinizującego (LH),
– hormonu folikulotropowego (FSH) oraz stosunku FSH:LH;
badanie poziomu glukozy i insuliny we krwi na czczo i po doustnym obciążeniu 75 g glukozy (tzw. krzywa cukrowa);
przy podejrzeniu hiperprolaktynemii spowodowanej guzem przysadki- rezonans magnetyczny (MR) przysadki;
przy podejrzeniu chorób nowotworowych narządu rodnego- tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (MR) miednicy małej.

Nieregularny okres – leczenie

Leczeniem nieregularnych miesiączek zajmują się ginekolodzy oraz ginekolodzy – endokrynolodzy. Sposób leczenia nieregularnego okresu ściśle uzależniony jest od zidentyfikowanej przyczyny, leżącej u podłoża tego zjawiska. Przykładowo:

nieregularne miesiączki wynikające ze stresującego trybu życia, zbyt małej ilości snu lub nieprawidłowej masy ciała, z reguły ulegają normalizacji po wyeliminowaniu tych czynników (nauka technik relaksacyjnych, odpowiednie wysypianie się, utrzymywanie prawidłowej masy ciała);
nieregularny okres wynikający ze zmiany klimatu np. podczas podróży, z reguły jest stanem przejściowym, niewymagającym leczenia;
jeśli przyczyną spóźniającego się okresu jest potwierdzona badaniami ciąża, stan ten jest fizjologią i nie wymaga leczenia, lecz regularnej kontroli i prowadzenia przez ginekologa;
w chorobach tarczycy stosowane jest leczenie farmakologiczne stwierdzonej nieprawidłowości tj. przyjmowanie hormonów tarczycy (tyroksyny) w przypadku jej niedoczynności, a przy nadczynności tarczycy stosowanie tyreostatyków (leków hamujących syntezę hormonów tarczycy)- tiamazolu lub propylotiouracylu;
jeśli nieregularny okres spowodowany jest hiperprolaktynemią, leczenie polega na stosowaniu leków działających na receptor dopaminergiczny w mózgu (pobudzających go). Do leków o takim działaniu zaliczamy bromokryptynę, kabergolinę i chinagolid. Ich przyjmowanie skutkuje obniżeniem stężenia prolaktyny we krwi. Leczenie operacyjne (usunięcie guza przysadki produkującego prolaktynę) stosowane jest wyłącznie przy guzach dużych rozmiarów oraz w przypadku, gdy leczenie farmakologiczne nie przynosi oczekiwanych rezultatów;
w przypadku zespołu policystycznych jajników leczenie nieregularnych miesiączek polega m.in. na stosowaniu antykoncepcji hormonalnej (w celu zmniejszenia poziomu androgenów), klomifenu (w przypadku cykli bezowulacyjnych- lek ten indukuje owulację) oraz na normalizacji masy ciała u otyłych pacjentek;
w przypadku chorób nowotworowych narządu rodnego, postępowaniem z wyboru jest leczenie operacyjne.

Powtarzające się, nieregularne miesiączki powinny być zawsze dla kobiety sygnałem, że coś niepokojącego dzieje się z jej organizmem. Często przyczyna okazuje się być błaha, jak np. lekka infekcja dróg oddechowych, jednak zdarza się, że krwawienia pojawiające się w różnych odstępach czasu są pierwszym objawem jakiegoś schorzenia, najczęściej endokrynologicznego. Dokładnie przeprowadzony wywiad oraz szereg indywidualnie dobranych dla danej pacjentki badań dodatkowych jest kluczem do postawienia trafnej diagnozy, a w rezultacie do ustabilizowania cyklu miesiączkowego.