W Polsce dziko rosnący krzew Rokitnika zwyczajnego (Hippophae rhamnoides L.) występuje w okolicach wybrzeża Morza Bałtyckiego. Na tle innych roślin wyróżnia się rzadko spotykaną, złocisto-pomarańczową barwą jagód. Charakterystyczną jego cechą są także cierniste gałęzie oraz pędy, pokryte gęstymi, srebrzystymi lub brunatnymi włoskami. Dzięki wysokiej zawartości lotnych związków (estry, alkohole, terpeny, aldehydy, ketony) owoce rokitnika wydzielają unikatowy aromat [1].
Wśród Polaków znajomość oraz wiedza na temat Rokitnika zwyczajnego jest znikoma. Na krajowym rynku występują tylko nieliczne, samodzielne produkty z niego wytworzone. Najczęściej można spotkać olej bądź sok rokitnikowy. Olej pozyskiwany jest z nasion lub pulpy owocowej, natomiast sok z samych jagód. Pomimo iż rokitnik wykazuje wiele właściwości prozdrowotnych, nie znalazł dotychczas innego zastosowania w krajowej produkcji żywności. Okazuje się, iż w wielu państwach roślina ta jest dość popularnym surowcem. Wyciąg z owoców stosowany jest najczęściej jako dodatek do żywności. Ze względu na swoje walory odżywcze głównym jego zadaniem jest podnoszenie wartości zdrowotnej produktów [2].
Rokitnik – właściwości
Wpływ rokitnika na nasz organizm zależy od formy jego podania. Wszystkie części rośliny są bogactwem substancji odżywczych. Okazuje się jednak iż, sok z rokitnika jest głównym źródłem witaminy C, natomiast olej dostarcza zdecydowanie większą ilość witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A,E,). Olej z nasion rokitnika w przeciwieństwie do soku charakteryzuje się obecnością kwasów tłuszczowych, takich jak np. oleinowy. Sok posiada natomiast kwasy organiczne oraz większą ilość flawonoidów. Należy jednak mieć na uwadzę, że skład soku czy oleju zależy od dojrzałości owoców i sposobu ich produkcji.
Zapamiętaj: Rokitnik to bogate źródło witaminy K, dzięki czemu skutecznie zapobiega krwawieniom.
Prozdrowotne właściwości rokitnika wynikają przede wszystkim z wysokiej zawartości witamin (witaminy C, witamin z grupy B i rozpuszczalnych w tłuszczach (A, E)). Najwięcej w swoim składzie spośród ww. posiada kwasu askorbinowego. Jego stężenie w roślinie jest zależne od odmiany rokitnika. Największe wartości sięgają ponad 200 mg na 100 g świeżych jagód [3]. W porównaniu do innych naturalnych źródeł kwasu askorbinowego, owoce rokitnika wypadają najkorzystniej (tabela 1). Dzięki takiej właściwości roślina ta wykorzystywana jest w celu zwiększenia zawartości witaminy C w produktach spożywczych (soki, napoje) [4]. Co ciekawe ustalono, że witamina zawarta w owocach rośliny, posiada zdecydowanie większą efektywność w porównaniu z jej formą syntetyczną. Wynika to z faktu, iż jednocześnie znajduje się w niej duża ilość związków fenolowych. Polifenole zwiększają przyswajalność kwasu askorbinowego z żywności [5].
Tabela 1: źródło: opracowanie własne na podstawie: Kunachowicz H, Nadolna, Iwanow K, Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych i typowych potraw, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2012
| Zawartość witaminy C w mg na 100g poszczególnych produktach | |||
| Rokitnik (owoce) | 200,0 | Czarna porzeczka | 182,6 |
| Papryka czerwona | 144,0 | Truskawki | 66,0 |
| Chrzan | 114,0 | Kiwi | 59,0 |
| Brukselka | 94,0 | Cytryny | 50,0 |
| Papryka zielona | 91,0 | Pomarańcze | 49,0 |
| Brokuły | 83,0 | Porzeczki czerwone | 45,7 |
Ponadto charakterystyczną cechą Rokitnika zwyczajnego jest wysoka zawartość karotenoidów. Stężenie ww. związków w roślinie jest zależne od odmiany. Najzasobniejszą okazuje się być Podarek Sadu (ponad 11 mg karotenu w 100 g) [6].
Jagody rokitnika są ponadto bogactwem kwasów tj. jabłkowy, cytrynowy, winowy. Nasiona natomiast są dobrym źródłem steroli roślinnych. Najwięcej spośród wszystkich steroli posiadają ß-sitosterolu (57-76%), wykazującego działanie przeciwzapalne. Okazuje się, że związki fenolowe w największej ilości obecne są w świeżych liściach Dzięki temu iż każda część rośliny wykazuje właściwości odżywcze, zarówno liście, nasiona i owoce, jak i produkty z nich wytworzone mogą stanowić cenne urozmaicenie diety [7, 8,].
Rokitnik – zastosowanie
Główne walory odżywcze Rokitnika zwyczajnego wynikają z wysokiej zawartości witaminy C. Zdecydowanie lepszym jej źródłem jest sok niż olej. Warto wspomnieć, że kwas askorbinowy zwiększa wchłanialność żelaza w przewodzie pokarmowym. Stanowi to dobrą informację dla osób borykających się z jego niedoborami (np. niedokrwistość mikrocytarna). Dodatek rokitnika do produktów bądź potraw będących dobrym źródłem pierwiastka (główie formy niehemowej tj. np. ciecierzyca, soczewica, pestki z dyni, otręby pszenne), może wspomóc utrzymanie żelaza w surowicy krwi na odpowiednim poziomie. Ponadto dzięki wysokiej zawartości kwasu askorbinowego owoce z rokitnika wykazując działanie ochronne na DNA, białka czy lipidy, zapobiegając tym samym uszkodzeniom oksydacyjnym komórek i tkanek organizmu [9]. Ponadto potwierdzono że sok z rokitnika oddziałując na bakterie chorobotwórcze tj. Listeria monocytogenes, Yersinia enterocolitica, hamuje ich wzrost.
Liście, podobnie jak owoce dzięki wysokiej zawartości substancji czynnych (głównie związków fenolowych i garbników) wykazują silne działanie przeciwzapalne. W krajach azjatyckich popularne jest stosowanie ekstraktów z tej części rośliny na rany i oparzenia [10].
Istnieją pewne dane sugerujące, iż olej rokitnikowy, dzięki dużej ilości polifenoli w składzie, może mieć pozytywny wpływ na gospodarkę lipidową poprzez zwiększenie stężenia cholesterolu frakcji HDL z jednoczesnym obniżeniem frakcji LDL i trójglicerydów. Niestety przeprowadzone do tej pory badania z udziałem ludzi stosujących wyciąg z rośliny, nie wykazały istotnych różnic ww. parametrach.
Rokitnik – przeciwwskazania
Rokitnik zwyczajny należy do stosunkowo bezpiecznych roślin. Jednakże istnieją przeciwwskazania do stosowania go w nadmiernej ilości. Związane są z występowaniem stanów chorobowych ze strony układu pokarmowego (tj. zapalenie ostre i przewlekłe trzustki bądź pęcherzyka żółciowego, wrzody żołądka i dwunastnicy, encefalopatia czy marskość wątroby). Warto uważać na jego dawkę także podczas występujących zmian nadżerkowych w przewodzie pokarmowym. Obecne w roślinie w dużej ilości kwasy, mogą prowadzić do podrażnienia zmienionych chorobowo miejsc.
Czy wiesz że: rokitnik zwany jest również rosyjskim ananasem ponieważ jego uprawa w Rosji jest bardzo popularna?
Z tego względu, iż rokitnik jest jednym z najlepszych naturalnych źródeł witaminy C, osoby cierpiące na hemochromatozę powinny unikać go w diecie. Hemochromatoza jest chorobą związaną z nadmiernym gromadzeniem się żelaza w tkankach. Połączenie rokitnika z produktami charakteryzującymi się wysoką zawartością pierwiastka, zwiększa jego przyswajalność. W efekcie może prowadzić to do zmian chorobowych, nawet zagrażających życiu.
Kobiety w ciąży i karmiące piersią powinny ostrożnie podchodzić do preparatów z dodatkiem rośliny. Wysoka zawartość karotenoidów oraz brak rekomendacji dotyczących jego stosowania w diecie ciężarnych i matek karmiących, nie zapewniają bezpieczeństwa jego stosowania.
Reasumując, można stwierdzić, że wyciąg z Rokitnika zwyczajnego może stanowić cenny surowiec w branży przetwórczej. Uzyskiwane produkty z liści, owoców czy nasion charakteryzują się naukowo potwierdzoną wartością prozdrowotną. Warto stosować rokitnik w celu urozmaicenia diety oraz dostarczenia do organizmu wysokiej dawki związków odżywczych tj. polifenoli, karotenoidów i witamin. Z uwagi na swoje właściwości regularna konsumpcja rokitnika może stanowić alternatywę dla przyjmowania syntetycznych suplementów diety (w szczególności witaminy C).