Każdy z nas zna powiedzenie “rwać sobie włosy z głowy”. Kojarzy nam się ono z sytuacją stresową, byciem pod dużym napięciem psychicznym. W istocie, wyrażenie to oznacza rozpacz, wpadanie w panikę i bardzo mocne przeżywanie jakiegoś wydarzenia. Zdarza się jednak, że wyrywanie włosów przez pacjenta jest dosłowne i stanowi rzeczywisty objaw chorobowy- świadczy wówczas o występowaniu trichotillomanii. Na czym polega schorzenie zwane trichotillomanią oraz skąd ono się bierze?
Co to jest trichotillomania?
Trichotillomania jest to rzadkie schorzenie psychiatryczne zaliczane do grupy psychodermatoz, polegające na niepohamowanym wyrywaniu sobie włosów z postępującą ich utratą. Psychodermatozy są to zaburzenia, w których występujące zmiany skórne są wynikiem pierwotnych dysfunkcji psychicznych. Trichotillomania należy do zaburzeń nawyków i popędów, charakteryzujących się powtarzalnymi działaniami bez jasnej, racjonalnej motywacji. Nie mogą one być kontrolowane i zazwyczaj szkodzą interesom pacjenta lub innych osób. Chory odczuwa nieustanny, wewnętrzny przymus wyrywania sobie włosów.
Wyróżniamy dwa typy kliniczne trichotillomanii:
- skoncentrowany – pacjent skupia uwagę na wyrywaniu włosów, zasadniczym zjawiskiem jest narastające uczucie napięcia i stresu, które rozładowuje czynność wyrywania włosów;
- automatyczny – w drugiej odmianie schorzenia pacjenci wyrywają sobie włosy podczas wykonywania innych zajęć np. oglądania telewizji, jazdy samochodem, czytania. Czynność ta ma w tym wypadku charakter mimowolny i nieuświadomiony. Ten typ stanowi około 75% wszystkich przypadków.
Ocenia się, że na trichotillomanię cierpi ok. 2% populacji oraz występuje ona 10- krotnie częściej u kobiet. Jest zaburzeniem nawracającym, jej początek może nastąpić w każdym wieku, ale zazwyczaj pojawia się w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania.
Innymi schorzeniami z grupy zaburzeń nawyków i popędów są:
- kleptomania (patologiczne kradzieże);
- patologiczny hazard;
- piromania (patologiczne podpalenia).
Objawy trichotillomanii
Osiowym objawem trichotillomanii jest kompulsywne, niepohamowane wyrywanie sobie włosów i postępująca ich utrata, aż do wyłysienia. Miejsca, z których wyrywane są włosy, mogą być zlokalizowane w dowolnym obszarze skóry owłosionej, ale najczęściej są to owłosiona skóra głowy, brwi oraz rzęsy. Rzadziej chorzy wyrywają owłosienie z okolicy łonowej i okołoodbytniczej. W badaniu fizykalnym stwierdza się pojedyncze lub liczne ogniska wyłysienia, zwykle o nieregularnym kształcie i nieostrym brzegu, a skóra w obrębie wyłysień jest niezmieniona, bez cech stanu zapalnego, zaniku czy bliznowacenia. Ogniska przerzedzenia włosów zazwyczaj występują w okolicy skroniowo- czołowej lub ciemieniowo- potylicznej i pokryte są krótkimi, odrastającymi włosami (są one zbyt krótkie, żeby pacjent uchwycił je w palce i wyrwał).
Aktowi wyrywania włosów towarzyszą także doznania emocjonalne:
- napięcie psychiczne przed atakiem wyrywania lub przy próbie przeciwstawienia się impulsowi;
- przyjemność oraz ulga po wyrwaniu włosów.
Czy wiesz że: trichotillomanii często towarzyszą różnego rodzaju rytuały - nawijanie włosów na palec, ssanie, a nawet ich połykanie? Połknięte włosy gromadzą się w żołądku i tworzą tzw. kulę włosową- trichobezoar, który może być przyczyną niedrożności przewodu pokarmowego, wymagającej pilnej interwencji chirurgicznej.
Pomimo przyjemności towarzyszącej czynności wyrywania, samo schorzenie jest dla pacjenta źródłem nieustannego stresu i frustracji. Chorzy wstydzą się swojego postępowania, ale nie są w stanie go powstrzymać. Często mają niską samoocenę i obniżony nastrój. W skrajnych przypadkach ciężko jest chorym pogodzić wyrywanie włosów z pracą, ponieważ czynność ta może im zajmować nawet kilka godzin dziennie. Unikają kontaktów towarzyskich, aby uniknąć niewygodnych pytań i nie zostać zdemaskowanym.
W rozpoznaniu różnicowym trichotillomanii należy brać pod uwagę różne choroby dermatologiczne powodujące utratę włosów, takie jak:
- łysienie plackowate;
- łysienie mechaniczne;
- infekcja grzybicza.
Charakterystyczny dla trichotillomanii jest prawidłowy stan korzeni włosów na obwodzie w badaniu dermatoskopowym, co świadczy o tym, że włosy nie wypadają samoistnie z przyczyn dermatologicznych, lecz są wyrywane przez pacjenta.
*dermatoskopia – metoda diagnozowania zmian skórnych poprzez badanie ich w odpowiednim powiększeniu i oświetleniu, przy użyciu aparatu medycznego zwanego dermatoskopem. Dermatoskopia skóry owłosionej głowy nosi nazwę trichoskopii i stanowi ona podstawę diagnostyki łysienia o różnej etiologii.
Rozpoznania trichotillomanii nie należy stawiać, jeśli wyrywanie włosów poprzedzało zapalenie skóry lub jeśli jest ono wynikiem urojeń lub omamów.
Przyczyny trichotillomanii
Etiologia trichotillomanii nie została dotychczas poznana. Najprawdopodobniej jest ona wynikiem współdziałania czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych. W rozwoju choroby najprawdopodobniej uczestniczą następujące czynniki:
- zaburzenia równowagi neuroprzekaźników w mózgu- nieprawidłowe funkcjonowanie układów serotoninergicznego, dopaminergicznego i glutaminergicznego;
- podłoże genetyczne – na skutek mutacji w obrębie genów zaangażowanych w procesy neurorozwojowe i w tworzenie połączeń między neuronami;
- odpowiedź na działanie silnych stresorów – traumatyczne przeżycia w przeszłości, zwłaszcza w dzieciństwie.
Podkreślane jest także podobieństwo trichotillomanii do zaburzeń obsesyjno- kompulsywnych- w obydwu schorzeniach występują celowe, powtarzalne zachowania powodujące dyskomfort i postępujące zaburzenia funkcjonowania pacjenta. Oba te zaburzenia łączy także występowanie narastającego napięcia psychicznego, które zostaje rozładowane przez określoną czynność (w przypadku trichotillomanii- wyrywanie włosów).
Leczenie trichotillomanii
Chorzy zazwyczaj unikają wizyt lekarskich, bo wstydzą się swojego nawyku. Z reguły nie przyznają się do manipulacji przy włosach, a miejsca wyłysienia starają się ukryć np. poprzez zmianę fryzury, czy perukę. Aby wdrożyć leczenie konieczne jest trafne postawienie diagnozy, co nie zawsze jest łatwe ze względu na to, że istnieje szereg schorzeń dermatologicznych przebiegających z łysieniem. W diagnostyce schorzenia najistotniejszy jest obraz kliniczny oraz dokładnie zebrany wywiad. Czasem konieczna jest rozmowa z innymi członkami rodziny, aby dowiedzieć się, czy zauważyli takie nawyki u pacjenta. Często to właśnie namowy rodziny skłaniają chorego do poszukiwania pomocy lekarskiej. Leczenie trichotillomani jest uzależnione od wieku pacjenta:
- dzieciom zwykle wystarcza opieka psychologiczna lub psychoterapia (stosuje się treningi panowania nad nawykami oraz system kar i nagród);
- dorośli pacjenci wymagają leczenia farmakologicznego- w terapii znalazły zastosowanie leki przeciwdepresyjne.
Trichotillomania u dzieci
Trichotillomania występuje u dzieci częściej niż u dorosłych, a początek choroby ma miejsce zazwyczaj między 5, a 8 rokiem życia lub w okresie dojrzewania. Dziewczynki chorują znacznie częściej niż chłopcy, co odzwierciedla tendencję obecną także u osób dorosłych.
Występowanie sytuacji stresowych u dzieci, np:
- rozpoczęcie chodzenia do przedszkola lub szkoły,
- konflikty rówieśnicze,
- rozwód rodziców,
- choroba i separacja od rodziców indukuje impuls do wyrywania włosów i zapoczątkowuje chorobę. Czynność ta staje się bezwiednym sposobem na rozładowywanie napięcia emocjonalnego.
Zapamiętaj: Rozpoznania trichotillomanii nie należy stawiać, jeśli wyrywanie włosów poprzedzało zapalenie skóry lub jeśli jest ono wynikiem urojeń lub omamów.
Dzieci często, poza wyrywaniem włosów sobie, wyrywają także włosy zabawkom np. lalkom, a także przedmiotom wytworzonym z materiałów imitujących włosy np. poduszkom, czy dywanom. Trichotillomania często współistnieje z innymi zaburzeniami psychiatrycznymi młodych pacjentów, a także może być obecna u dzieci niepełnosprawnych intelektualnie.
Trichotillomania jest zaburzeniem psychiatrycznym, ale to zwykle dermatolog jest pierwszym lekarzem, do którego trafia pacjent z łysieniem. Schorzenie to należy to do grupy zaburzeń nawyków i popędów i charakteryzuje się niepohamowanym, uporczywym wyrywaniem sobie włosów. Pacjenci najczęściej wyrywają sobie włosy z głowy, a w dalszej kolejności z brwi oraz rzęs. Zaburzenie to znacznie częściej dotyka płci żeńskiej, a jego początek ma zwykle miejsce w dzieciństwie. Wystąpienie trichotillomanii warunkuje współdziałanie czynników biologicznych, genetycznych, psychologicznych i społecznych. Rodzaj leczenia jest uzależniony od wieku pacjenta- u dzieci polega ono głównie na psychoterapii i opiece psychologa, a u dorosłych na farmakoterapii za pomocą leków przeciwdepresyjnych. Po ustaleniu rozpoznania istotna jest stała współpraca w leczeniu między psychiatrą a dermatologiem.