Serce jest organem, które przypomina pompę zbudowaną z mięśni. Dostarcza ono energii do przepływu życiodajnej krwi przez układ krążenia, a jego mocne, rytmiczne bicie jest symbolem życia. W momencie, kiedy dochodzi do upośledzenia czynności komórek, z których jest zbudowane, jego działanie staje się niewydolne. Natleniona krew w płucach z trudnością dostaje się do narządów w naszym ciele co zaburza ich działanie. Jedną z chorób mogącą prowadzić do postępującej niewydolności serca jest zapalenie mięśnia sercowego. Co je wywołuje? Jak możemy je wykrywać?
Co to jest zapalenie mięśnia sercowego?
Zapalenie mięśnia sercowego jest chorobą zapalną, która obejmuje komórki serca (kardiomiocyty). Może ono doprowadzić do jego obrzęku a także trwałego uszkodzenia. Procesy te mogą prowadzić do rozwinięcia się niewydolności serca, a nawet zgonu pacjenta. Schorzenie to można podejrzewać u młodych osób, u których wystąpiła nagła niewydolność krążenia, zaburzenia rytmu lub cechy zawału serca, a koronarografia, która jest badaniem oceniającym stan tętnic wieńcowych, nie wykazała nieprawidłowości. Zapalenie mięśnia sercowego może spowodować wiele niebezpiecznych dla życia i zdrowia powikłań, związanych z trwałym uszkodzeniem komórek serca. Oprócz wspomnianej już niewydolności serca choroba ta może być przyczyną utworzenia się skrzepów w tym narządzie. Powstają one w związku z nieefektywnym pompowaniem krwi i zaleganiu w nim krwi. Jeśli skrzep zablokuje jedną z tętnic wieńcowych może to doprowadzić do zawału serca, a w przypadku gdy dostanie się do naczynia prowadzącego do mózgu spowoduje udar niedokrwienny. Ponadto zapalenie mięśnia sercowego może być przyczyną pojawienia się u pacjenta arytmii, czyli niemiarowej pracy serca.
Zapalenie mięśnia sercowego – przyczyny
Zapalenie mięśnia sercowego najczęściej wynika z infekcji wirusowych spowodowanych przez parwowirus B19, wirusy HHV-6, Coxsackie A i B, a nawet wirusa grypy. Rzadziej może ono wynikać z zakażeń innymi patogenami np. bakteriami (Borrelia burgdorferi, prątek gruźlicy), grzybami (np. z rodzaju Candida), pierwotniakami (np. Toxoplasma gondii, Entamoeba histolytica), czy robakami (np. włosień kręty). Innymi przyczynami zapalenia mięśnia sercowego może być toksyczność przyjmowanych leków np. doksorubicyny, która jest stosowana w leczeniu niektórych nowotworów. Choroby autoimmunologiczne np. toczeń rumieniowaty układowy czy reumatoidalne zapalenie stawów, w których komórki układu odpornościowego człowieka nieprawidłowo atakują własne tkanki również mogą być powodem rozwinięcia się tej choroby. Na zapalenie mięśnia sercowego są szczególnie narażone osoby w podeszłym wieku oraz cierpiące na choroby przewlekłe. W tych grupach pacjentów często możemy zaobserwować obniżoną odporność, a leczenie infekcji jest utrudnione ze względu na to, że często przyjmują dużo leków, co zwiększa ryzyko wystąpienia interakcji i działań niepożądanych. Dodatkowo zapaleniu mięśnia sercowego może sprzyjać ciąża. W organizmie kobiety zachodzi wtedy szereg zmian między innymi w układzie odpornościowym, które mogą powodować, że zwalczanie infekcji może być zaburzone. Warto również zaznaczyć, że czynnikiem wystąpienia zapalenia mięśnia sercowego jest także promieniowanie jonizujące. Wiadomo, że oddziałuje ono na nas cały czas, gdyż pochodzi ono z kosmosu i innych naturalnych źródeł na Ziemi. Ciekawostką jest to, że astronauci przebywający długo w przestrzeni kosmicznej są narażeni na promieniowanie od 200 do 1000 razy silniejsze niż to, które panuje na powierzchni naszej planety. W przypadku zapalenia mięśnia sercowego znaczenie mają także duże dawki tego rodzaju emitowanej energii, na którą jest narażone ciało człowieka np. podczas wykonywania badania tomografii komputerowej czy RTG. W celu ograniczenia ekspozycji na promieniowanie ten rodzaj diagnostyki obrazowej wykonywany jest tylko w przypadku, gdy jest niezbędny do postawienia diagnozy.
Czy wiesz że: zapalenie mięśnia sercowego może być powikłaniem boreliozy, która jest przenoszona przez kleszcze? Dlatego, gdy zauważymy charakterystyczny rumień wędrujący po jego ukąszeniu należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza. Odpowiednia antybiotykoterapia zapobiegnie powikłaniom.
W związku z pandemią koronawirusa SARS-CoV-2, która w roku 2020 r. ogarnęła świat warto w tym miejscu wspomnieć o pojawiających się publikacjach pochodzących głównie ze Stanów Zjednoczonych na temat wirusowego zapalenia mięśnia sercowego wywołanych tą infekcją. Przedstawiają one przypadki pacjentów i doniesienia o tym, że powikłanie to jest powszechne wśród zakażonych pacjentów, zwłaszcza tych, którzy wymagają opieki na oddziale intensywnej terapii. Potrzebne są jednak dalsze badania, aby pogłębić naszą wiedzę na temat związku zakażenia koronawirusem, a zapaleniem mięśnia sercowego.
Zapalenie mięśnia sercowego – objawy
Ze względu na niespecyficzne objawy, które mogą występować również w innych chorobach rozpoznanie zapalenia mięśnia sercowego jest dość problematyczne. Jednak dzięki rozwojowi medycyny i ogólnodostępnych badań diagnostycznych cały obraz choroby można złożyć w jedną całość i postawić trafne rozpoznanie. Charakterystyczne dla zapalenia mięśnia sercowego jest wystąpienie objawów zwiastunowych spowodowanych pierwotną infekcją, głównie wirusową. Wyprzedzają one symptomy sercowe o kilka dni lub tygodni i zależne są od wrót zakażenia dla drobnoustrojów. Mogą nimi być m.in. górne drogi oddechowe lub przewód pokarmowy. Do objawów zwiastunowych możemy więc zaliczyć katar, bóle mięśni, głowy, gardła, stawów, kaszel, gorączkę czy biegunkę. Dotyczą one typowej infekcji wirusowej, więc na ich podstawie ciężko jednoznacznie stwierdzić, że za jakiś czas rozwinie się zapalenie mięśnia sercowego.
Schorzenie to może ujawniać się w postaci szerokiej gamy objawów, od bezobjawowego przebiegu, łagodnej duszności lub bólu w klatce piersiowej, które ustępują bez specjalnego leczenia, po stan zagrożenia życia i śmierć. W łagodnym zapaleniu mięśnia sercowego lub jego wczesnym stadium, objawy mogą nie występować lub pojawia się słaby ból w klatce piersiowej i duszność. Natomiast w poważnych przypadkach oznaki różnią się w zależności od przyczyny choroby. W sytuacji gdy zapalenie mięśnia sercowego wywołane jest parwowirusem B19 pojawiają się objawy przypominające zawał serca. Jednym z nich jest kłujący ból w klatce piersiowej o charakterze pieczenia lub gniecenia promieniujący np. do pleców, łopatek czy lewego ramienia. W jaki sposób odróżnić zapalenie mięśnia sercowego wywołane przez parwowirusa B19 i zawał serca dowiemy się w dalszej części artykułu.
Objawami, które mogą świadczyć o zapaleniu mięśnia sercowego i służą w różnicowaniu z innymi chorobami są:
- Duszność, która związana jest z postępującą w tym schorzeniu niewydolnością serca;
- Kłujący ból w klatce piersiowej związany z niedokrwieniem mięśnia sercowego lub z towarzyszącym zapaleniem osierdzia, czyli błony otaczającej serce;
- Kołatania serca, które chory odczuwa w wyniku arytmii, czyli nieprawidłowych rytmów serca;
- Szybsze męczenie się;
- Pojawienie się i narastanie obrzęków kończyn dolnych.
Zapalenie mięśnia sercowego – badania i diagnostyka
Rozpoznanie zapalenia mięśnia sercowego nadal pozostaje dużym wyzwaniem z powodu różnorodności jego obrazu klinicznego. Mamy do dyspozycji wiele badań, które mogą okazać się pomocne w postawieniu prawidłowej diagnozy. Należą do nich:
- Badania laboratoryjne, w których zwróci uwagę między innymi zwiększone OB i liczba leukocytów, które świadczą o toczącym się procesie zapalnym w organizmie. Dodatkowo CK-MB i troponiny będące wskaźnikiem martwicy komórek tego narządu będą powyżej normy.
- EKG, czyli zapis czynności elektrycznej serca. W przypadku zapalenia mięśnia sercowego prawie zawsze wykazuje nieprawidłowości.
- Echokardiografia pozwalająca na ocenę kurczliwości serca za pomocą aparatu USG.
- Rezonans magnetyczny (MR), dzięki któremu można ocenić ścianę serca i zauważyć charakterystyczny dla zapalenia mięśnia sercowego obrzęk.
- Biopsja endomiokardialna, która jest badaniem inwazyjnym, polegającym na wprowadzeniu do serca cewnika i pobraniu materiału ze ściany serca za pomocą igły, w celu jego późniejszej oceny pod mikroskopem.
Jak już wspomniałam zapalenie mięśnia sercowego wywołane parwowirusem B19 może zachodzić pod maską ostrego zawału serca. Niezbędne jest w tym przypadku oznaczenie troponin we krwi, które będą podwyższone. Ten parametr nie różnicuje jednak zawału z zapaleniem mięśnia sercowego. Należy wykonać koronarografię, która polega na podaniu do tętnic wieńcowych kontrastu za pomocą specjalnego cewnika wprowadzanego przez tętnicę udową, co umożliwia ich uwidocznienie w obrazie rentgenowskim. W przypadku zawału tętnice wieńcowe nie będą drożne, natomiast w zapaleniu mięśnia sercowego obraz będzie prawidłowy. Dodatkowo w rozpoznaniu bardzo ważna jest informacja, że pacjent niedawno miał objawy zakażenia wirusowego.
Postawienie pewnej diagnozy jest możliwe jedynie na podstawie wyniku biopsji endomiokardialnej, która jest tzw. złotym standardem. Tego badania nie wykonuje się jednak wszystkim chorym, ponieważ jest inwazyjne i niesie ono za sobą ryzyko powikłań. Dlatego jest zarezerwowane dla pacjentów z zaawansowaną niewydolnością serca, nawracającymi ciężkimi zaburzeniami pracy serca oraz z piorunującym przebiegiem choroby. Zwykle zapalenie mięśnia sercowego rozpoznaje się więc na podstawie objawów klinicznych, nieinwazyjnych metod diagnostyki obrazowej, między innymi rezonansu magnetycznego i innych dodatkowych badań wymienionych wcześniej.
Jak leczyć zapalenie mięśnia sercowego?
Bardzo istotną kwestią w leczeniu zapalenia mięśnia sercowego jest znalezienie jego przyczyny i wyeliminowanie jej. Nie zawsze jest to możliwe, jednak np. w przypadku, gdy pacjent przyjmuje lek, który powoduje tą chorobę istnieje możliwość zamiany na inny, lub odstawienie go zapobiegając tym samym zaostrzeniu zapalenia. Leczenie chorób, które mogły wywołać zapalenie mięśnia sercowego, również poprawia rokowanie pacjentów. Niezależnie od przyczyny, podstawą postępowania w zapaleniu mięśnia sercowego jest leczenie niewydolności serca, opierające się na stosowaniu między innymi inhibitorów konwertazy angiotensyny (ACE-I) i β-blokerów. Odpowiedź na leczenie jest zależna od przyczyny choroby i od stopnia zaawansowania nieodwracalnych zmian w momencie włączenia leczenia.
Zaleca się także ograniczenie aktywności fizycznej podczas ostrej fazy zapalenia mięśnia sercowego oraz przez następne sześć miesięcy. Nie należy również stosować niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) np. aspiryny, czy ibuprofenu, ponieważ mogą one nasilać objawy tego schorzenia. W ostrej fazie wirusowego zapalenia mięśnia sercowego pacjent powinien być przyjęty do szpitala, nawet jeśli występują tylko łagodne objawy niewydolności oddechowej lub niewydolności serca, ponieważ może wystąpić szybka progresja do stanu zagrożenia życia. W przypadku niepowodzenia i daleko idącej niewydolności, pozostaje już tylko jeden sposób leczenia i jest to przeszczep serca.
Zapalenie mięśnia sercowego u dziecka
Zapalenie mięśnia sercowego u niemowląt i dzieci występuje rzadko, szacuje się, że choruje 1 na 100 000 dzieci rocznie. U większości jest ono wywołane przez infekcję spowodowaną najczęściej zakażeniem wirusem Coxsackie B, która obejmuje również serce. Wiele dzieci wraca w pełni do zdrowia. Jednak u niektórych może dojść do rozwoju poważnej niewydolności serca i wymagają one przewlekłej opieki kardiologa. Warto również zaznaczyć, że noworodki i niemowlęta znacznie gorzej przechodzą zapalenie mięśnia sercowego, ze względu na niedojrzałość tego organu, który ponadto ma ograniczone możliwości przystosowania się do postępującego uszkodzenia komórek. Choroba ta u niemowląt objawia się dusznością obserwowaną podczas karmienia, wymiotami, drażliwością i bladością skóry. Natomiast starsze dzieci skarżą się na kołatanie serca, trudności z oddychaniem, ból w klatce piersiowej i osłabioną tolerancję wysiłku.
Zapamiętaj: Ze względu na niespecyficzne objawy, które mogą występować również w innych chorobach rozpoznanie zapalenia mięśnia sercowego jest dość problematyczne.
W celu rozpoznania zapalenia mięśnia sercowego należy wykluczyć inne choroby takie jak sepsa, czyli uogólnione zakażenie organizmu, ciężkie odwodnienie i niedokrwistość. Większość chorych dzieci, u których zdiagnozowano zapalenie mięśnia sercowego, jest przyjmowanych na oddział intensywnej terapii, aby dokładnie monitorować i leczyć przebieg choroby. Diagnostyka tego schorzenia u dzieci jest bardzo podobna do tej, którą stosuje się u dorosłych. Również dużą rolę odgrywa echokardiografia niezbędna zarówno w rozpoznaniu jak i obserwacji postępu choroby.
Leczenie ostrego zapalenia mięśnia sercowego koncentruje się głównie na zmniejszaniu objawów. Były prowadzone badania na temat stosowania steroidów i immunoterapii, takiej jak dożylna gamma globulina, które podawano w czasie ostrego zapalenia, jednak nie wykazano korzyści w zakresie poprawy przeżycia małych pacjentów. Zapalenie mięśnia sercowego jest bardzo niebezpieczne i obarczone 75% śmiertelnością u noworodków w przypadku, gdy przyczyną infekcji był wirus Coxsackie B. Starsze dzieci częściej wracają do zdrowia i wynosi ona mniej niż 25%. Niestety duża część chorych ma powikłania w postaci niewydolności serca.
Z powodu zagrażających powikłań zapalenia mięśnia sercowego bardzo ważne jest jego szybkie rozpoznanie i włączenie odpowiedniego leczenia. Jednak stanowi ono złożony problem diagnostyczny, gdyż ze względu na różne czynniki wywołujące oraz różnorodny obraz kliniczny często nie jest ono w pełni zdiagnozowane. Niestety nie dla wszystkich pacjentów choroba jest w pełni uleczalna. Większość osób po chorobie musi pozostać pod obserwacją kardiologa i co jakiś czas wykonywać badanie echokardiograficzne, aby sprawdzać, czy praca serca nie uległa pogorszeniu.