Czystek to zioło bardzo dobrze znane w Polsce. Prawdziwa moda na czystka zapanowała dość niedawno i stale rośnie. Wraz z nią pojawiają się informacje o coraz to nowszych właściwościach tego zioła. Które z nich są prawdziwe, a które są stworzone tylko na potrzeby marketingu?
Czystek
Czystek to tak naprawdę określenie dotyczące wiecznie zielonych krzewów należących do rodziny czystkowatych, które obejmuje około 20 różnych gatunków. Krzewy te są charakterystyczną roślinnością krajów basenu Morza Śródziemnego oraz Kaukazu. W Polsce najbardziej znanym gatunkiem czystka jest Cistus creticus (nazywany również Cistus incanus), czyli czystek kreteński.
Czy wiesz że: czystek to roślina o dobroczynnym działaniu, której ojczyzną jest Kreta?
Właściwości czystka
Czystek przez miejscową ludność wykorzystywany jest w leczeniu schorzeń skórnych, grypy, przeziębienia oraz infekcji układu oddechowego. Napar z czystka jest bogaty w polifenole (szczególnie w proantocyjanidyny) o właściwościach antyoksydacyjnych, czyli neutralizujących wolne rodniki. Badania naukowe potwierdzają skuteczność naparu z czystka w redukcji procesu replikacji (namnażania) wirusa grypy. Prawdopodobnie składniki zawarte w czystku łączą się z wirusem i zapobiegają jego wnikaniu do komórek. Jednak badania wykazują, że czystek działa ochronnie tylko wtedy, gdy jest stosowany zapobiegawczo jeszcze przed infekcją wirusową. Jedna z teorii mówi, że zawarte w czystku polifenole prawdopodobnie lokalizują się w obrębie błony śluzowej, gdzie łączą się z wirusem.
Wodny ekstrakt czystka działa również przeciwzapalnie oraz chroni przed próchnicą zębów poprzez zmniejszenie przyczepności bakterii do błony śluzowej jamy ustnej oraz szkliwa zębowego. Za takie działanie najprawdopodobniej odpowiedzialne są zawarte w czystku polifenole. Ziele czystka jest skuteczne w zapobieganiu oraz leczeniu kaszlu i przeziębienia. Badania wykazały również, że czystek działa antybakteryjnie. Posiada zdolność do hamowania rozwoju bakterii takich jak gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus) i pałeczka okrężnicy (Escherichia coli). Czystek wpływa na skrócenie czasu trwania zakażeń górnych dróg oddechowych oraz redukuje nasilenie objawów w trakcie trwania zakażenia. Napar z czystka działa również ochronnie na śluzówkę żołądka, co ma korzystny wpływ w zapobieganie powstawania wrzodów żołądka. Polifenole zawarte w czystku są zdolne do przyłączania metali, dzięki czemu napar z czystka sprzyja usuwaniu metali ciężkich z organizmu. Herbata z czystka jest szczególnie polecana osobom mieszkającym w dużych miastach narażonych na zanieczyszczone powietrze. Antyoksydacyjne, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne właściwości czystka można również wykorzystać stosując napar zewnętrznie na cerę trądzikową oraz podrażnioną skórę.
Co ciekawe obiecujące są badania dotyczące wpływu czystka na komórki raka prostaty (hamują wzrost komórek rakowych i ich żywotność) oraz prewencji występowania choroby Alzheimeira (w tym przypadku badano wpływ olejku eterycznego wyizolowanego z liści czystka). Jednak są to kwestie wymagające dalszych badań, ponieważ do tej pory informacje na ten temat nie są wystarczające.
Czystkowi przypisuje się wiele innych magicznych właściwości, które nie są poparte badaniami naukowymi. W wielu źródłach pisze się o skuteczności naparu z czystka w walce z boreliozą. Rzeczywiście są badania potwierdzające takie właściwości czystka. Jednak po pierwsze dotyczą one składników aktywnych zawartych w olejku lotnym czystka (napar nie posiada takich właściwości), po drugie badania te prowadzone były w warunkach in vitro (nie ma do tej pory podobnych badań na zwierzętach lub z udziałem ludzi). W związku z tym nie ma pewności, że czystek będzie w podobny sposób działał w odniesieniu do ludzkiego organizmu, a reklamowanie naparu z czystka jako leku na boreliozę jest już przekłamaniem i chwytem marketingowym. Nie ma również jednoznacznych dowodów na aktywność przeciwnowotworową czystka, czy też jego działanie przeciwalergiczne.
Jak stosować czystek?
Ziele czystka dostępne jest w formie herbatek ekspresowych lub kilkunastogramowych torebek z luźno pakowanym suszem. Zaleca się parzenie w proporcji: 1 czubata łyżeczka (lub jedna torebka ekspresowa) suszu na 1 szklankę gorącej wody. Zalany susz należy parzyć pod przykryciem 5–10 minut. Co ciekawe przeprowadzono badania nad wpływem sposobu zaparzania na ilość polifenoli zawartych w naparze. Okazuje się, że woda o temperaturze 95 stopni i dłuższy czas parzenia powodowały, że w naparze ilość polifenoli była wyższa niż w przypadku niższych temperatur. Dlatego, też oprócz naparu z czystka można wykonywać odwar, poprzez zalanie suszu wodą o temperaturze pokojowej i gotowanie przez 30 minut w temperaturze powyżej 90 stopni. W badaniach okazało się również, że woda o zbyt dużej twardości (duża zawartość soli wapnia, magnezu, żelaza, manganu) i zawartości minerałów powoduje spadek polifenoli w naparze. Prawdopodobnie związki te łączą się z osadem opadającym na dno kubka. W związku z tym, jeżeli woda wodociągowa w naszych domach ma zbyt dużą twardość to najodpowiedniejsze byłoby zaopatrzenie się w filtry zmiękczające wodę lub parzenie czystka wodą źródlaną. Czystka można zaparzać wielokrotnie, aby wydobyć z niego jak najwięcej cennych polifenoli. Zaleca się zaparzanie maksymalnie 3 krotnie jednej porcji suszu. Za optymalne dawki naparu uznaje się 2–3 filiżanki dziennie.
Zapamiętaj: Regularne picie naparu z czystka wzmacnia układ immunologiczny człowieka.
Napar z czystka ma specyficzny smak, który jest nieco cierpki i gorzkawy. Goryczy nadają łodygi, które często służą jako wypełniacz w mocno zmielonym suszu, dlatego najlepiej wybierać czystka grubo ciętego, w którym przeważają kwiaty i liście. Jeśli nie przypadnie nam do gustu smak czystka, to napar można złagodzić dodatkiem cytryny lub miodu.
Czystek – przeciwwskazania
Do tej pory nie poznano żadnych skutków ubocznych wywołanych piciem herbaty z czystka. Uznaje się je więc za zioło bezpieczne. Mimo to wbrew powszechnej opinii zioło to nie jest polecane kobietom w ciąży, karmiącym piersią oraz małym dzieciom, ponieważ nie ma badań potwierdzających bezpieczeństwo stosowania czystka w tym okresie. Nie należy zbytnio przesadzać z ilością wypijanego naparu, ponieważ może to grozić anemią. Czystek jest bogaty w polifenole, które wiążą żelazo, co prowadzi do osłabionego wchłaniania tego metalu z przewodu pokarmowego. W celu uniknięcia takiego efektu najlepiej pić herbatę z czystka między posiłkami, a nie w ich trakcie. Nie przeprowadzono do tej pory badań nad wpływem naparu z czystka na metabolizm leków. Nie wiadomo czy zioło to wchodzi z lekami w jakiekolwiek interakcje. Dlatego szczególną rozwagę powinny zachować osoby przyjmujące leki. W tym przypadku najlepiej zacząć od najmniejszej dawki naparu z czystka i stopniowo ją zwiększać obserwując reakcję organizmu na to zioło.
Jak widać czystek posiada wiele cennych właściwości. Jednak nie jest to cudowne zioło zwalczające wszelkie dolegliwości. Z pewnością jest ziołem wartym uwagi, zwłaszcza ze względu na jego właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwwirusowe oraz przeciwwrzodowe. Trzeba pamiętać również, że tylko konsekwencja w czasie i regularności picia herbaty z czystka może przynieść efekty. Raz wypity napar nie zadziała na nas w magiczny sposób. Czystek jest ziołem, które warto włączyć do swojej diety, jednak jak zawsze wszystko należy robić z umiarem i zdrowym rozsądkiem.