Miód można zdefiniować jako wodny roztwór cukrów prostych. Główną masę tych cukrów stanowią fruktoza i glukoza. Woda natomiast pochodzi z pozyskanego przez pszczoły nektaru lub spadzi. Na ogół wytwory spadziowe zawierają znacznie mniej wody niż ich nektarowe odpowiedniki. Według podstawowej klasyfikacji miodu, w zależności od pochodzenia, można wyróżnić miody nektarowe, spadziowe oraz nektarowo-spadziowe [1, 8].
Najpopularniejsze ze wspomnianych są miody nektarowe. Powstają one z wydzieliny nektarników kwiatowych lub pozakwiatowych danej rośliny. Miody spadziowe wytwarzane są natomiast z soków pędów bądź liści drzew iglastych lub liściastych. Wymienione rodzaje miodów różnią się od siebie cechami fizykochemicznymi i organoleptycznymi.
Jak i z czego powstaje miód spadziowy?
Spadź (główny składnik miodu) jest słodką substancją wydzielaną przez różne gatunki pluskwiaków równoskrzydłych (tj. mszyc, czerwcówek czy miodunek). Głównym ich pokarmem jest sok z pędów, igieł bądź liści drzew i krzewów. Przeważającą część soku roślin stanowią cukry proste. Ponadto w jego skład wchodzi pewna pula aminokwasów, które są niezbędne do syntezy białka potrzebnego do dalszego rozwoju i wzrostu owadów. Okazuje się, iż muszą one pobierać spore ilości omawianego roztworu, aby pokryć swoje zapotrzebowanie na białko. Cały proces odbywa się za pomocą przedniej części układu pokarmowego. Owady te odseparowują potrzebne składniki odżywcze z soku żywiciela, a następnie wydalają ich nadmiar i zbędne substancje. Powstałą w ten sposób spadź możemy spotkać na powierzchni leśnych liści. Wydzielina ta przybiera wtedy postać lepkiego płynu [3, 4, 5].
W zależności od tego, z jakich drzew pochodzi wydzielina, wyróżniamy spadź iglastą i spadź liściastą. Okazuje się, iż miód spadziowy jest o wiele trudniej pozyskać niż miody wytwarzane z nektarów roślin. Wynika to z oddziaływania wielu czynników m.in na owady wydzielające spadź. Rozwój pluskwiaków równoskrzydłych w głównej mierze zależy od warunków klimatycznych, jakie panują w danym okresie. Ponadto wpływ na ilość sezonowo pozyskanej spadzi, na obecność szkodników, które atakują drzewa bądź krzewy na danym terenie. [5].
Właściwości zdrowotne miodu spadziowego
Na temat bioaktywności i właściwości prozdrowotnych miodów wytworzonych ze spadzi zostało opublikowanych wiele badań. Według nich miody spadziowe zawierają czterokrotnie więcej składników mineralnych niż ich nektarowe odpowiedniki. Słyną głównie z właściwości bakteriobójczych i bakteriostatycznych. Związkami bioaktywnymi wpływającymi na takie działanie są głównie związki takie jak oksydaza glukozy, apidycyna, lizozym i inhibina. Warto przytoczyć badanie Bogdana Kędzi, w którym została porównana aktywność antybiotyczna (inhibinowa) krajowych miodów odmianowych. Z publikacji wynika, że najwyższe wartości uzyskały miody spadziowo-świerkowe i spadziowo-jodłowe (tab. 1) [2, 9].
Tabela 1. Źródło opracowane na podstawie: B. Kędzia, Aktywność antybiotyczna krajowych miodów odmianowych, Postępy Fitoterapii (2), 2014. s. 67–70.
| Miody odmianowe | Wartość inhibinowa |
| spadziowo-jodłowy spadziowo-świerkowy nektarowo-spadziowy lipowy wrzosowy rzepakowy koniczynowy akacjowy mniszkowy | 5,0 5,0 4,0 3,0 1,5 1,5 0,5 0 0 |
Miody potocznie zwane ciemnymi (spadziowe) i miód gryczany (nektarowy) wykazują zdecydowanie większą aktywność przeciwutleniającą w porównaniu do miodów jasnych (nektarowych innych odmian). Potwierdza to wyżej przytoczona analiza. Właściwość tę można zdefiniować jako działanie polegające na zapobieganiu utraty równowagi pomiędzy działaniem reaktywnych form tlenu a biologiczną zdolnością do szybkiej naprawy wyrządzonych przez nie szkód.
W wyniku tego zmniejsza się ryzyko m.in. nowotworzenia, chorób sercowo-naczyniowych czy zmian neurodegeneracyjnych. Przy użyciu metody ze specjalnym odczynnikiem stwierdzono, że miód spadziowy uzyskał jeden z najwyższych wskaźników aktywności przeciwutleniającej. Lepiej od roztworów spadziowych wypadł tylko miód gryczany. Jego zdolność antyoksydacyjna była na poziomie 57,6 mg/ml. Dla porównania miód spadziowy uzyskał wskaźnik 37,5 mg/ml, a miód manuka (znany jako nowozelandzki) 35,8 mg/ml.
Opublikowane wyniki pokrywają się także z badaniami przeprowadzonymi na skalę europejską, dotyczącymi zawartości polifenoli w miodach na terenie całego kontynentu. To właśnie związki ww. odpowiadają za aktywność antyoksydacyjną. Zadowalający jest fakt, że polskie miody, zarówno ciemne, jak i jasne, w porównaniu z miodami z innych krajów, odznaczały się stosunkowo wysoką zawartością polifenoli (19–112 mg/100 g).
Co ciekawe, według przeglądu 19 randomizowanych badań kontrolowanych z 2554 uczestnikami miód spadziowy znacznie skraca czas leczenia łagodnych i umiarkowanych oparzeń pierwszego i drugiego stopnia w porównaniu z tradycyjnymi opatrunkami. Autorzy sugerują, iż właściwości przeciwdrobnoustrojowe oraz działanie przeciwzapalne spadzi przyspieszają proces gojenia. Eksperci jednak sceptycznie odnoszą się do wyników, gdyż badania kliniczne nie są według nich wystarczające. Mimo to działania te mogą wyjaśniać korzystny wpływ miodu na leczenie ran zewnętrznych [2, 1, 8].
Miód spadziowy iglasty
Spadzi iglastej dostarczają głównie drzewa takie jak jodły, świerki, modrzewie, rzadziej cisy i sosny. Miód pozyskiwany jest w sezonie wiosennym zarówno z drzew uprawnych, jak i z dzikich gatunków, stanowiących ważny pożytek rozwojowy dla rodzin pszczelich. Miód ze spadzi iglastej dzięki wysokiej zawartości olejków eterycznych, substancji żywicznych oraz biopierwiastków ma działanie przeciwbakteryjnie i rozkurczające. Ponadto stosowanie miodu ze spadzi iglastej może być pomocne w łagodzeniu dolegliwości związanych z hemoroidami (guzkami krwawniczymi odbytu) [6, 4].
Miód spadziowy liściasty
Miód pochodzący ze spadzi roślin liściastych jest otrzymywany z tzw. rosy miodowej liści. Ten rodzaj miodu jest nierzadko mieszany z miodem nektarowym. Klasycznym przykładem jest lipa, będąca rośliną nektarodajną, która jednocześnie bywa także źródłem spadzi. W takim przypadku poprawne nazewnictwo powstałego produktu to miód spadziowo-lipowy. Miody otrzymywane ze spadzi liści wykazują podobne właściwości prozdrowotne co te wytworzone ze spadzi iglastej [7, 4].
Miód spadziowy – zastosowanie
Z pewnością miód spadziowy ze względu na to, że posiada wysoki wskaźnik inhibinowy (antybiotyczny), może być stosowany w celach profilaktycznych przeciwko sezonowym przeziębieniom i infekcjom. Ponadto badania dowodzą, iż dzięki dużej zawartości antyoksydantów może wykazywać działanie zapobiegające lub zmniejszające skutki stresu oksydacyjnego. Możemy zatem przypuszczać, że może on mieć znaczenie w prewencji onkologicznej.
Miód ze względu na swoje właściwości prozdrowotne stosowany jest w celu przyspieszania gojenia ran i oparzeń. Pomimo pewnych danych naukowych potwierdzających takie działanie obecnie znane są skuteczniejsze środki wpływające na efekt regeneracyjny tkanek [1].
Miód spadziowy jest także często wykorzystywany w przypadkach długotrwałego kaszlu. Warto przytoczyć badanie przeprowadzone z udziałem dzieci w wieku od 2. do 5. roku życia. Celem analizy było odkrycie skuteczności miodu w zestawieniu z farmaceutykami, które należą do jednych z najczęściej stosowanych środków przy przewlekłym kaszlu (jak difenhydramina i dekstrometorfan). Według rodziców miód był najskuteczniejszy w łagodzeniu nocnych napadów ww. uciążliwości. Wskazać jednak należy, że badanie było przeprowadzone metodą ankietową, a opinie były jedynie subiektywne. Zdecydowanie lepiej powoływać się na wyniki badań zaślepionych i randomizowanych. Istnieje też potrzeba przeprowadzenia większej liczby analiz.
Po miód często sięgamy podczas rekonwalescencji oraz jako pomoc i uzupełnienie diety podczas niektórych chorób (głównie związanych z układem pokarmowym). Niestety mimo iż produkty powstałe ze spadzi charakteryzuje się cennymi walorami odżywczymi, powinniśmy zachowywać umiar w ich spożyciu. Ze względu na wysoką zawartość cukrów prostych są one bowiem wysokokaloryczne. Porcja stugramowego dorobku pszczół zawiera średnio 340 kcal [10] .